Resmi kayıtlara nazaran, 53 bin 537 kişinin hayatını kaybettiği, 120 bin kişinin yaralandığı, 11 vilayette toplam 310 bin binanın yıkılıp ağır hasar gördüğü, 2023 Meclis Zelzele Araştırma Komitesi’nin raporuna nazaran ise Türkiye’ye toplam maliyeti 148.8 milyar dolar olduğu açıklanan 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki Kahramanmaraş Zelzelelerinin üzerinden 2 yıl geçti.
Türkiye’nin en büyük ikinci zelzelesi olarak kayıtlara geçen felaketin 2. yıl dönümünde yaşanan sarsıntıdan ne kadar ders çıkarıldığı ve Türkiye’nin 7 üzerindeki bir öteki sarsıntıya ne kadar hazırlıklı olduğu konusunda konuşan Jeoloji Mühendisi Aysun Aykan, “Kahramanmaraş’ta büyük bir sarsıntı olabileceğini, buranın bir sismik boşluk olarak değerlendirildiğini ve buralara dikkat edilmesi gerektiğini tekraren söz etmiştik, bir çok bilim insanları da bu mevzuda ikazda bulunmuştu! Türkiye’de sismik boşluk ismi verilen kırılma vakti gelmiş, tansiyonu yüksek 20 fay bulunuyor. Marmara Denizi içerisinden geçen Kuzey Anadolu Fayı’nın Kuzey kolu 250 yıldır kırılmayan bir sismik boşluk olarak nitelendirilmeli” dedi.
“Türkiye’de 5.5 ve üzeri zelzele üretecek 500 canlı fay var”
Türkiye’nin canlı fay haritasına bakıldığında 5.5 ve üzeri büyüklükte sarsıntı üretme potansiyeline sahip 500 canlı fay bulunduğunu belirten Aykan, “Ülkemizin kıymetli bir kısmı sarsıntı tehlikesi ve riski altındadır. Şuan ki yapılan çalışmalara nazaran 24 kentimizin şehir merkezinden canlı fay geçmektedir. Risk altındaki bu vilayetler; Balıkesir, Bursa, Kocaeli, Bolu, Sakarya, Manisa, İzmir, Aydın, Muğla, Denizli, Burdur, Kütahya, Eskişehir, Konya, Aksaray, Tokat, Kayseri, Osmaniye, Hatay, Kahramanmaraş, Erzurum, Erzincan, Hakkari ve Bingöl’dür. 24 kentimiz, 110’u aşkın ilçemiz, 500’ü aşkın mahalle, 5.5 ve üzeri büyüklükte sarsıntı üreten fay zonları üzerinde yer aldığı bilinmektedir. Bu fayların sakınım bandı üzerinde 100 bine yakın bina bulunduğu ve bir milyona yakın insanımızın da bu binalarda yaşadığı düşünüldüğünde, ülkemiz ve ülke insanımızın karşı karşıya kaldığı risklerin ne derece büyük olduğu, yaşadığımız son zelzeleyle gözler önüne serilmektedir. Bu fayların kırılması durumunda birinci evvel fay zonu üzerindeki yapılar ziyan görecektir. Bu faylardan bilhassa kırılma vakti gelmiş olanların yani sismik boşluk olarak tanımladığımız, yerleşim yerlerinden geçenler büyük risk oluşturmaktadır” dedi.
“Her an kırılabilecek 20 faya dikkat”
Türkiye’de yaklaşık 20 yerde sismik boşluk olarak tanımlanan fay olduğuna dikkat çeken Jeoloji Mühendisi Aysun Aykan, “Bu faylar kırılma vakti gelmiş, kâfi derecede tansiyon birikmiş, her an kırılabilecek fay modülleri. Bilimsel çalışmaların, bilhassa Kuzey Anadolu Fayı başı olan Bingöl ve Kuzey Anadolu Fayı’nın Marmara Denizi içerisinden geçen kısmı, Hakkari Yüksekova, İzmir, Antakya, Adıyaman, Erzurum, Ağrı, Aydın, Denizli, Muğla taraflarındaki fayların sismik boşluk olarak değerlendirildiğini, yakın gelecekte sarsıntı üretme ihtimali olan faylar sınıfında olduğunu gösteriyor. Ama zelzelenin tam vaktini bilemiyoruz. Benzeri biçimde Balıkesir vilayet merkezinden geçen 7.2 büyüklükte zelzele üretme potansiyeline sahip Balıkesir-Gökçeyazı Fay Segmenti 2 bin yıldır kırılmayan bir kesimdir; Bilhassa buraların tehlikesine dikkat çekmemiz gerekiyor. Marmara Denizi’nde, Türkiye’nin yaşadığı en büyük sarsıntılardan biri bekleniyor. 7’nin üzerinde azamî 7.6 büyüklüğe varan büyüklükte bir zelzele bekleniyor hasebiyle Marmara Bölgesi’nde oluşabilecek bu türlü bir sarsıntıda sırf İstanbul değil; Tekirdağ, Kocaeli, Bursa, Balıkesir, Çanakkale kentlerinin hepsi etkilenecek” dedi.
Marmara Denizi içinden geçen Kuzey Anadolu Fayı’nın Kuzey koldaki zelzele dağılımlarına bakıldığında, en son zelzelelerin 1509 ve 1766 yılında gerçekleştiğini, 200-250 yıllık tekrarlama dönemleri olduğu düşünüldüğünde bu alanın bir sismik boşluk olarak kıymetlendirilmesi gerektiği vurgulayan Aykan, Burada olacak büyük bir sarsıntıdan Marmara Denizi’ne kıyısı olan tüm vilayetler etkilenecek. 28 milyon kişi etkilenecek. Bilhassa tarihi periyodu 1766 yılında olmuş olan zelzele, Avusturya’dan, İtalya’ya kadar geniş bir coğrafyada hissedilmiş olup Tüm Marmara Bölgesinde tahribata sebep olmuş. Düşünün ki bu türlü bir zelzelenin tekrarı Tüm Marmara Bölgesinde çok fazla yıkımlara neden olacaktır. Ulusal ve Memleketler arası yapılmış çalışmalara nazaran; 1999 Zelzelesinden sonra 30 yıl içerisinde yüzde 65 ihtimalle 7’den büyük azamî 7.6 büyüklükte bir sarsıntının Marmara Denizinde olacağı tarafındaydı. Bu mühletten 25 yıl geçti. Ülkemizde istatistiki olarak her 7 yılda bir büyük zelzele oluyor. Esasen her 50 yılda bir Marmara Etrafında 7’den büyük bir sarsıntı gerçekleşiyor. Ülkemiz Kahramanmaraş sarsıntısı ile çok büyük yıkım yaşadı. O yüzden gerekli önlemlerimizi almamız ve eksiklerimizi tamamlamamız gerekiyor” diye konuştu.
“Bursa’daki fay 624 yıldır suskun”
Aykan kelamlarını şu biçimde sürdürdü:
“Bursa’da tarihi sarsıntı kayıtlarına nazaran, en son hasar yapan zelzeleler 1855 tarihlerinde meydana gelmiş olan ve halk ortasında “Küçük Kıyamet” olarak isimlendirilen zelzelede çok büyük yıkımlar meydana gelmiş;150 caminin neredeyse bütün minareleri yıkılmış, Ulu Caminin 2 kubbesi yıkılmış, tarihi yapılar, resmi kurumlar yıkılmış, kentte yangınlar çıkmış, can ve ekonomik kayıplar yaşanmış.”
Ankara Üniversitesi, Kocaeli Üniversitesi ve Eskişehir Teknik Üniversitesi, tarafından yapılan ortak bir çalışma sonucunda; yeni keşfedilen kent merkezinden geçen Kayapa-Yenişehir Fayının, şuan canlı fay haritasında gösterilmediğini belirten Aykan, “Bu çalışmalara nazaran;1855 yılında meydana gelen zelzelelerin kaynağının Kayapa-Yenişehir Fayı’nın (KYF) batı kısmında olduğu ve de 1400 yılında meydana gelen zelzelenin, KYF’nın Yenişehir kısmında, gerçekleştiği düşünülüyor. 1400 yılında olan zelzelenin üzerinden 624 yıl üzere uzun bir vakit geçmiş. Burada olacak bir sarsıntının 7’nin üzerinde olma potansiyeli çok yüksek” dedi.
“Bursa’nın içinden geçen çok sayıda fay sınırı var”
Bursa’da çok fazla fay sınırı olduğunu bu sebeple kaç binanın fay sınırı üzerinde olduğunun çalışılması gerektiğini belirten Aykan, “Bursa’da 17 ilçesinin, neredeyse her ilçe hudutlarından geçen fay çizgisi var. Bu faylar, Bursa Fayı, Zeytinbağı-Mudanya Fayı, Mustafa Kemalpaşa Fayı, Uluabat Fayı, Soğukpınar Fayı, İnegöl Fayı, Orhangazi Fayı, İznik-Mekece Fayı, Gençali Fayı, Gemlik Fayı, Barakfakı Fayı, Orhaneli Fayı, Oylat Fayı’dır. Tüm afet risklerinin haritalarda belirtildiği mikro bölgeleme çalışmalarının Bursa’nın bütün ilçelerinde şimdi yapılmadı. Bu çalışmanın kesinlikle yapılması gerekmektedir” dedi.
“Depreme karşı inançlı kentler oluşturmamız gerekiyor”
Aykan, “Türkiye’de meydana gelen sarsıntılar göstermektedir ki, orta büyüklükteki zelzelelerde bile can ve ekonomik kayıplar yaşanmaktadır. Şimdiki zelzele yönetmeliklerine nazaran projelendirilmiş, yapı kontrolü yapılan binalar bile sarsıntıdan etkilenmekte olup; Bunun somut örneğini 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş sarsıntılarında yıkılan yeni binalar ile gördük. Süratli bir nüfus artışına paralel olarak ekonomik, toplumsal, ve yapısal gereksinimlerin kâfi seviyede sağlanamaması nedeniyle, kentlerimiz tabiat kaynaklı tehlikelere karşı maalesef direnç gösterememekte ve oluşan afetler nedeniyle ülkemizde kıymetli kayıplar meydana gelmektedir. Bir yapının sarsıntı sırasında yıkılmasına neden olan birçok etken var. Yeni yahut eski olması fark etmeksizin yerin uygun olmaması, materyal kalitesi ya da proje etabında yapılan kusurlar bu etkenlerden bazılarıdır. Ülkemizde yaşadığımız zelzeleler göstermektedir ki; zelzelelerin afete dönüşme nedenleri; Projelendirme yanılgısı, yapı kontrolünün layıkıyla yapılmaması, kentsel dönüşümdeki yavaşlık, binada ikamet edenlerin kiriş, kolon üzere taşıyıcı sistemlerde, müsaade almadan yaptığı değişiklikler, binaların canlı fay üzerine oturmasını, en kıymetli nedenler ortasında tabir edebilirim. Günümüzdeki bilim ve teknoloji ile sarsıntıya karşı sağlam bina yapmak mümkün. İnançlı yapılaşmanın birinci adımı olan yer ve temel etütlerini hakikat yaptığınız taktirde, yanlışsız taban parametreleri ile yer yapısına uygun projelendirme ve yapı kontrolü ile zelzeleye karşı inançlı bina yapabilirsiniz. Öncelikle yapı ruhsatı veren belediyelerin mevcut mevzuatı uygulamaları ve yapı kontrolü yapmaları son derece değerli. Türkiye’deki yerleşim alanlarının değerli bir kısmının canlı faylar üzerinde konumlandığı bilindiğinden; yüzey kırığı oluşturacak canlı faylar 1/1000 ölçekli imar haritalarına işlenmeli ve fayın her iki tarafına “sakınım bandı” oluşturularak, bu alanda bina ve bina tipi yapılaşmaya kısıtlama getirilmelidir. Riskli binalar gerekiyorsa güçlendirilmeli yada kentsel dönüşüm kapsamında değerlendirilmelidir. Zelzeleler birer tabiat olayıdır ve Sarsıntılar olmaya devam edecek. Burada zelzele olacağını biliyoruz hepimiz. Bildiğimiz bilgiler üzerinden buna önlem almamız gerekiyor” dedi.
“Ege Denizi’nde 7 üzeri bir sarsıntı Türkiye kıyılarında tsunamiye sebep olur”
Ege Denizi’nde meydana gelen zelzelelerin Afrika levhasının Anadolu levhasının altına dalmasından kaynaklandığını ileri süren Aykan, “Ege Denizindeki zelzelelerin, Santorini Adası’nın kuzey doğusuna gerçek ağırlaştığını görmekteyiz. Santorini Adasında, en son 2012 tarihinde Sismik yoğunluk yaşanmış ve 14 aydan uzun sürmüş. Volkanik bir ada olan Santorini’de en son MÖ 1600 yılında bir patlama olmuş, patlama nedeniyle Antik Minos uygarlığı sona ermiş. Patlama nedeniyle adanın 73 kilometrekarelik kısmı sular altında kalmış. Ege Denizinde 6,5 -7 ve üzeri büyüklükte sarsıntı olması durumunda Ege kıyılarında Tsunami beklenebilir; bu da Türkiye kıyılarında yıkıcı bir tesir yapar; Deniz sevilerinde kıyı bölgelerinde tsunami ziyan verebilir. Bilhassa Aydın ve Muğla vilayetlerindeki vatandaşlarımızın çok dikkatli olması gerekiyor” diye konuştu.
