Anayasanın 68’inci hususuna nazaran; yargıçlar ve savcılar, Sayıştay dahil yüksek yargı organları mensupları, kamu kurum ve kuruluşlarının Silahlı Kuvvetler mensupları ile yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasi partilere üye olamazlar. Yüksek öğretim elemanlarının siyasi partilere üye olmaları lakin kanunla düzenlenebilir. Kanun bu elemanların, siyasi partilerin merkez organları dışında kalan parti misyonu almalarına cevaz veremez ve parti üyesi yüksek öğretim elemanlarının yüksek öğretim kurumlarında uyacakları asılları belirler. Yüksek öğretim öğrencilerinin siyasi partilere üye olabilmelerine ait asıllar kanunla düzenlenir
2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun 11’inci hususuna nazaran; yargıçlar ve savcılar, Sayıştay dahil yüksek yargı organları mensupları, Silahlı Kuvvetler mensupları ile yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasi partilere üye olamazlar. Yükseköğretim elemanları, yasaklamanın dışındadır. Bunlar hakkında Yükseköğretim Kanunu uygulanır.
657 sayılı Kanunun “tarafsızlık ve devlete bağlılık” bağlılık başlıklı 7’nci hususuna nazaran;
” Devlet memurları siyasi partiye üye olamazlar, herhangi bir siyasi parti, kişi yahut zümrenin faydasını yahut ziyanını gaye tutan bir davranışta bulunamazlar; vazifelerini yerine getirirlerken lisan, ırk, cinsiyet, siyasi niyet, felsefi inanç, din ve mezhep üzere ayırım yapamazlar; hiçbir formda siyasi ve ideolojik maksatlı beyanda ve aksiyonda bulunamazlar ve bu hareketlere katılamazlar.”
” Herhangi bir siyasi parti faydasına yahut ziyanına fiilen faaliyette bulunmak” fiilinin karşılığı 657 sayılı Kanunun 125’inci unsuruna nazaran kademe ilerlemesinin durdurulması cezasıdır.
” Siyasi partiye girmek” fiilinin karşılığı 657 sayılı Kanunun 125’inci unsuruna nazaran Devlet memurluğundan çıkarma cezasıdır.
657 sayılı Kanunun 7’nci hususunda, Devlet memurlarının gerek vazifelerini ifa ederken gerekse vazifeleri dışında tarafsız bir biçimde hareket etmeleri ve buna bağlı olarak tarafsızlığı zedeleyecek yahut bozacak bir kadro davranışlarda bulunamayacakları açıkça belirtilmiştir. Bu husus esnek olmayıp katı kurallara bağlanmış olup, Devlet memurunun yalnızca vazifesinde geçen müddetleri değil misyonunda geçmeyen müddetlerde de (örneğin yıllık müsaade devrinde, mesai saatleri dışında, aylıksız müsaade döneminde) yasaklanan bu konulara uymakla mükelleftir. Bu çerçevede Devlet memurları siyasi partilere üye olamayacakları gibi bir siyasi parti faydasını yahut ziyanını amaç tutan davranışlarda bulunamayacaklardır.
Burada memurun fiili siyasi partiye yönelik olmalıdır. Fakat işlenen fiil siyasi olmamalıdır; zira siyasi nitelikli faaliyetler sonuç itibariyle bir siyasi partinin faydasına yahut ziyanına olsa bile daha ağır nitelikte disiplin hatası sayılmış ve kanunda ayrıyeten düzenlenmiştir. Memurun vazifesini tam bir tarafsızlık içinde yürütmesi temeldir.
Danıştay Sekizinci Daire kararında (T: 15.10.1992, E: 1991/1864, K: 1992/2439); yasa dışı siyasi partiye girmek ve çalışmalarda bulunmak aksiyonu yargı kararıyla saptanmış olan davacının, 657/125-E kararı uyarınca, Devlet memurluğundan çıkarma sürecinde hukuka karşıtlık bulunmamıştır.
Danıştay Beşinci Daire kararında (T: 1966, E: 1965/67, K: 1966/4023); yetersizliği tespit olunmadan, daha evvel bir siyasi partinin mensubu olduğu gerekçesiyle stajyer öğretmenin misyonuna son verilemez halinde karar verilmiştir.
Yargıtay Dokuzuncu Hukuk Dairesi kararında (T: 30.03.2010, E: 2010/10595, K: 2010/8778); memurların siyasi partilere üye olması yasaklanmış ise de, davacının 04.04.2008 tarihinde emekli olup, memuriyet vazifesinin sona ermesinden sonra 08.11.2009 tarihinde yapılan siyasi parti genel heyetinde, partinin merkez yönetim kurulu üyeliğine aday olup ve 12.11.2009 günü mutlaklaşan seçim sonuçları ile partinin merkez yönetim kurulu üyeliğine seçilmesi sebebi ile davacının siyasi partinin idare organında vazife alması sendikadaki misyonunu etkilemeyeceğine hükmedilmiştir.
Danıştay Onikinci Daire kararında (T: 26.04.2021, E: 2020/4814, K: 2021/2377); salt siyasi parti toplantısına katılma eyleminin, “siyasi parti faydasına fiilen faaliyette bulunmak” aksiyonu kapsamında kıymetlendirilmesine hukuken imkan bulunmadığından, verilen disiplin cezasını iptal eden mahallî mahkeme kararı onanmıştır. Birinci derece mahkemesi kararında “dava konusu sürecin desteği olan 657 sayılı Kanun’un 125/D-(o) hususunda yer alan “fiilen faaliyet” ibaresinden hareketle, yasa koyucunun, bir toplantıya katılmanın ötesinde bir grup faaliyetleri cezalandırmayı amaçladığı sonucuna ulaşılması ve davacının katıldığı toplantının kamuya açık bir faaliyet olmadığı hususu birlikte değerlendirildiğinde, davacının salt siyasi parti toplantısına katılma eyleminin, “siyasi parti faydasına fiilen faaliyette bulunmak” hareketi kapsamında kıymetlendirilmesine hukuken imkan bulunmadığından, dava konusu süreçte hukuka uyarlık bulunmadığı gerekçesiyle, sürecin iptaline karar verilmiştir.” formunda karar kurmuştur.
Mülga Devlet İşçi Başkanlığı görüşünde (T: 31.05.2012, S: 8276); diğer taraftan; ilgilinin yazdığı yazıların eser niteliğinde olup olmadığı, herhangi bir siyasi parti; kişi yahut zümrenin faydasını yahut ziyanını amaç alıp almadığı, gazete sahibi gerçek yahut hukuksal bireylerle mukaveleye dayalı bir alaka içerisinde olup olmadığı konuları dikkate alınarak mevzunun Bakanlığınızca kıymetlendirilmesi uygun olacaktır halinde görüş tesis ettirilmiştir.
657 sayılı Kanunun üstte yer alan bu yasak düzenlemesine rağmen 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun “siyasi partilere üyelik ve vazife alma” başlıklı aşağıda yer alan 59’uncu unsuru öğretim elemanlarına hudutlu ve muhakkak kaideler altında siyasi partilere üye olabileceği imkanı sağlanmıştır.
” Yükseköğretim kurumlarının öğretim elemanları, siyasi partilere üye olabilirler; yükseköğretim kurumlarındaki vazifelerini aksatmamak ve bir ay içinde kurumlarına bildirmek kaydıyla, siyasi partilerin merkez organları ile onlara bağlı araştırma ve müracaat ünitelerinde misyon alabilirler. Şu kadar ki, bu durumdaki öğretim elemanları, Yükseköğretim Kurulu ve Yükseköğretim Denetleme Kurulu üyesi, rektör, dekan, enstitü ve yüksekokul müdürü ve bölüm başkanı olamazlar, onların yardımcılıklarına seçilemezler.
Yükseköğretim kurumlarının öğrencileri, siyasi partilere üye olabilirler.
Siyasi partilere üye olan öğretim elemanları ve öğrenciler, yükseköğretim kurumları içinde parti faaliyetinde bulunamaz ve parti propagandası yapamazlar.”
Danıştay Birinci Daire kararında (T: 14.02.2002, E: 2002/15, K: 2002/29); yükseköğretim kurumlarının akademik takımlarında misyon yapmakta olan öğretim elemanlarının tıpkı vakitte siyasi partilerde genel lider olarak vazife yapabilecekleri tarafında karar verilmiştir.
