AB, tarihinde birinci kez savunma konusunda tepe toplantısı düzenliyor.
Gayriresmi nitelikli toplantıda rastgele bir karar alınmayacak lakin bilhassa haziran ayında yapılacak ve savunmaya özel kıymet atfedilmesi planlanan dorukta alınacak kararlara taban hazırlanacak.
AB üyesi 27 ülkenin liderleri, AB Konseyi Başkanı Antonio Costa’nın liderliğinde Brüksel’deki Egmont Sarayı’nda yarın gün boyunca Avrupa’nın savunmasının geleceğini tartışacak.
Zirvenin bir kısmına NATO Genel Sekreteri Mark Rutte ve İngiltere Başbakanı Keir Starmer da katılacak.
AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, 1 Aralık 2024’te başlayan yeni 5 yıllık idari devrin birinci icraatlarından biri olarak birinci 100 gün içinde savunma konusunda “beyaz kitap/bülten” (white book) hazırlayacağını duyurmuştu.
Von der Leyen, yeni takımında birinci sefer savunmadan sorumlu portföy oluşturmuş, Litvanyalı siyasetçi Andrius Kubilius bu misyona getirilmişti.
Kubilius ile AB Dış Bağlantılar ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Kaja Kallas’ın hazırlıklarını birlikte sürdürdüğü evrak, temel olarak Avrupa’nın savunma dalındaki kapasitesini, endüstriyel rekabet gücünü ve yatırım gereksinimlerini ele alıyor.
Özellikle Rusya’dan yönelen tehdit karşısında AB’nin “savunma entegrasyonuna” yönelik genel yaklaşımını çerçeveliyor.
Bunun için de kıta genelinde hava savunmasını güçlendirmek emeliyle Avrupa hava kalkanı, siber savunma yetenekleri, daha yakın AB-NATO işbirliği, üye ülkeler tarafından daha verimli ve yüksek ölçüde savunma harcaması, savunma tedarikinde dış bağımlılıkların azaltılması üzere başlıklarda teklifler yer alıyor.
36 günlük geri sayım
Von der Leyen’in evrakın hazırlığı için belirlediği 100 gün amacında geriye 36 gün kalmışken AB Konseyi Başkanı Costa ve AB Kurulunun periyot başkanlığını 1 Ocak’ta 6 aylığına üstlenen Polonya’nın Başbakanı Donald Tusk’ın teşebbüsüyle “savunma zirvesi” fikri doğdu.
Zira Polonya, periyot başkanlığı önceliğinin “güvenlik ve savunma” olacağını duyurmuştu.
Costa da her fırsatta Birliğin karşı karşıya olduğu en büyük zorluğun “savunma” olduğunu lisana getiriyor.
Costa, savunma tepesi düzenlemek istediğini üye ülkelere beyan ettiği davet mektubunda bu alandaki zorlukları, “Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasıyla Avrupa’nın güvenliğini tehdit eden yüksek yoğunluklu savaşı ve bunun beraberinde AB ülkelerinin ekonomileri ile toplumlarını da gaye alan ‘hibrit ve siber saldırılar'” olarak kategorize etti.
Bu durumdan çıkış yolunu Ukrayna’nın savaşı kazanması, kapsamlı, adil ve kalıcı barışa kavuşulması olarak gösteren Costa, Orta Doğu’daki durumla da belirlenen bu jeopolitik bağlamın, öngörülebilir gelecekte kuvvetli olmaya devam edeceğinin altını çizdi.
Ayrılıkların üstesinden gelinebilecek mi?
Zirvenin gündemi iki ana ögeye ayrılıyor.
İlk tartışmalar, Avrupa’nın kendi savunması için daha fazla sorumluluk almasına odaklanacak. Bunun derecesi hakkında üye ülkeler ortasında mevcut farklılıkların nasıl aşılacağı merak konusu.
Zira “Avrupa ordusu” fikri etrafında bu farklılıklar nedeniyle yıllarca süren ve sonuç alınamayan tartışmalar hafızalarda taze.
Bu nedenle Brüksel, NATO bağlamı da dahil olmak üzere, tüm üye ülkelerin güvenlik ve savunma çıkarlarını gözetme, siyasetlerinde dikteye gitmeme konusunda da imtihandan geçecek.
Zirvede ele alınacak ikinci ögeyle, üye ülkeler nezdindeki bu “ayrılığın” “ortaklığa” bağlanması, araştırma geliştirmeden üretimde, savunma sanayisinde ferdi üye ülkeler için maliyeti azaltırken daha fazla öngörülebilirlik sağlamak ve tekrarların önlenmesi hedefleniyor.
Zirvede üye ülkelerin AB’nin sahip olması ya da geliştirmesi gereken savunma yetenekleri ile birlikte daha fazla harcama yapma konusundaki gayelerinin ne olduğu, AB bütçesinin kısa, orta ve uzun vadede bu maksatlarla en uygun formda nasıl kullanılabileceği ya da hangi özel finans araçlarının sağlanabileceği konusunda görüş alışverişinde bulunmaları bekleniyor.
Ayrıca, AB dışındaki Avrupalı ortaklarla savunma işbirliğinin nasıl olması konusunda da tartışma yapılacak.
NATO Genel Sekreteri Rutte’nin iletileri ve Trump’ın “yüzde 5” tartışması
Bu noktada NATO Genel Sekreteri Rutte’nin iştiraki da özel mana taşıyor.
Rutte’nin Genel Sekreterliği ile yeni AB idaresi, iki ay ortayla başladı. Bu devir, birebir vakitte ABD’de Donald Trump idaresini iktidara getirecek seçim sürecine de denk geldi.
Trump’ın kampanya süreci boyunca Avrupalı müttefiklerin savunmada üstüne düşeni yerine getirmemesi, savunma harcamalarını artırmaması halinde yapacakları konusunda savurduğu tehditler, Brüksel için kaygıya yol açtı.
AB üyesi ülkelerden Hollanda’yı yıllarca yönetmiş ve “Trump’ın lisanından anlayan Avrupalı siyasetçi” olarak bilinen Rutte’nin NATO’ya liderlik etmesi, Brüksel için bir umuda da işaret ediyor.
Ancak Rutte, gayrisafi yurtiçi hasılada (GSYİH) savunma harcamalarına ayrılan hissenin artması konusunda Trump’la hemfikir.
Mevcut amaç olan yüzde 2, halihazırda 23 AB üyesi tarafından karşılanıyor.
Rutte, Trump’ın zikrettiği lakin Brüksel’de “imkansız” olarak yankılanan yüzde 5’lik amaçla ilgili beyanda bulunmaktan kaçınıyor.
Diğer yandan AB ülkeleri, yüzde 2’nin üstünde bir maksat belirlenmesinin kaçınılmaz olduğunu da biliyor.
AB’nin dış bağlantılar ve savunma şefi Kallas, şimdi Estonya Başbakanıyken bu maksadın yüzde 3 olarak belirlenmesini istediğini söylemişti.
Kallas, yakın vakitteki açıklamalarında da Avrupa’nın GSYİH’sinin ortalama yüzde 1,9’unu savunmaya harcadığını, Rusya için ise bu oranın yaklaşık yüzde 9 olduğunu belirtmişti.
Bu bahiste Rutte’nin Avrupa Parlamentosuna (AP) düzenlediği birinci ziyarette zikrettiği tabirler de dikkat cazipti.
AP milletvekillerine 13 Ocak’ta hitap eden Rutte, yüzde 2’lik gayenin halihazırda kâfi olmadığını tekrarlamış, “Rusya’nın şu anda üç ayda ürettiğine baktığınızda, Los Angeles’tan Ankara’ya kadar NATO’nun tümünün bir yılda ürettiği şeye denk. Rusya, Hollanda ve Belçika’nın toplamından daha büyük bir iktisat değilken üç ayda NATO’nun bir yılda ürettiğini üretiyor.” tabirlerini kullanmıştı.
Rutte’nin tıpkı hitapta dikkati çektiği bir öteki nokta da AB’nin Birlik üyesi olmayan lakin NATO üyesi olan Avrupalı ortaklarla işbirliğine daha fazla açık kapı bırakmasıydı.
Zirveye İngiltere Başbakanı Starmer’in davet edilmesi, bu tarafta alınmış bir karar üzere görünüyor. Bu bağlamda NATO içinde önde gelen ortaklardan Türkiye ile işbirliği konusunda yapılacak tartışmalar da merak ediliyor.
