Türkiye, 2 yıl evvel şubat ayında “asrın felaketi” olarak nitelenen Kahramanmaraş merkezli 11 ili etkileyen iki büyük zelzele acısıyla sarsıldı. 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesinde saat 04.17’de 7,7 büyüklüğünde, Elbistan ilçesinde saat 13.24’te 7,6 büyüklüğünde zelzele meydana geldi. Yaklaşık 14 milyon kişiyi direkt etkileyen sarsıntı felaketinde 53 bin 537 kişi hayatını kaybetti, 107 bin 213 kişi yaralandı. Türkiye’nin uluslararası yardımı da içeren 4. seviye alarm verdiği sarsıntı sonrası 93 ülkeden arama kurtarma takımları bölgede çalışmalara katıldı.
Toplam 120 bin kilometre karelik alanda 14 milyon vatandaşın direkt etkilendiği sarsıntılar, 11 vilayet, 124 ilçe, 6 bin 929 köy ile mahallede ağır yıkımlara yol açtı.
Ülke genelinde 7 gün süreyle ulusal yas ilan edilirken, zelzele bölgesinde ise OHAL kararı alındı.
Yerinde dönüşüme 23 milyar TL
Deprem bölgesinin ayağa kaldırılması için bugüne kadar 2,6 trilyon lirayı aşan (75 milyar dolar) yatırım yapıldı. 2025 yılı bütçesinde felaketin izlerini büsbütün silmek için toplam 584 milyar liralık kaynak ayrıldı. İktisattan sanayiye, ticaretten tarıma, altyapıdan toplumsal projelere kadar her alanda bölge tekrar ayağa kaldırılıyor. Yerinde dönüşüm programı için 23 milyar lira kaynak aktarıldı. Türkiye Tek Yürek Kampanyası gelirleri kapsamında AFAD bağış hesaplarında toplam 143 milyar 512 milyon 165 bin 82 lira kaynak elde edildi. 127 milyar 911 milyon 550 bin 260 lirası harcandı. Bankalarda olan mevcut para ölçüsü ise 15 milyar 600 milyon 614 bin 822 lira olarak belirlendi.
Deprem bölgesine Dünya Bankası’ndan 4 milyar dolar, EBRD’den 2,5 milyar euro kredi desteği
Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat 2023 tarihli depremlerin akabinde memleketler arası finans kuruluşları da sarsıntı bölgesine yönelik projeleri destekleme kararı alırken, sağlanan takviyeler bölgenin kalkınması için kullanılıyor. Dünya Bankası, 2024 sonuna kadar bölgeye 3 milyar dolarlık kaynak sunarken, bu yıl için de ek 1 milyar dolarlık kaynak ayrıldı.
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) da bölgenin tekrar imarı için kamu ve özel bölüme yönelik 1,5 milyar euroluk finansman paketi oluşturdu. Banka, bölgedeki özel kesim projelerine, KOBİ’lere ve lokal bankalara 1 milyar avro finansman aktardı. Asya Altyapı Yatırım Bankası da Karayolları Genel Müdürlüğünce kullanılmak üzere yaklaşık 187 milyon euroluk uzun vadeli ve piyasa şartlarının altında faiz oranlarıyla finansman sağladı.
Uluslararası İslami Ticaret Finans Kuruluşu da sarsıntıdan etkilenen işletmelerin uluslararası ticaretinin desteklenmesi için Türkiye Kalkınma ve Yatırım Bankasına 100 milyon dolar, Türkiye Sınai Kalkınma Bankasına da 50 milyon dolar finansman sundu. İslam Kalkınma Bankası da Hazine ve Maliye Bakanlığıyla zelzele bölgesine yönelik finansman muahedesi imzaladı. Buna nazaran, Türk Eximbank’a yönelik İslam Kalkınma Bankasından Hazine geri ödeme garantisi altında 100 milyon dolar finansman sağlandı.
AFAD tarafından yapılan zelzele harcamaları (TL)
Toplam bağış 143.631.650.550
Yapılan harcama 128.562.151.048
Nakdi yardım ödemeleri
-Kira ödemeleri 34.546.022.500
-10 bin TL hasar hane ödemesi 19.959.780.000
-15 bin TL taşınma yardımı 8.529.360.000
-100 bin TL vefat ödemesi 4.112.800.000
-Tahliye ödemesi 57.201.000
Toplam 67.205.163.500
Barınma giderleri
-Çadır ve konteyner alımı ve altyapı 55.837.228.840
-Esenkart ödemeleri 4.365.985.843
-Gıda hijyen seti alımı 1.153.772.865
Toplam 61.356.987.548
Hak sahiplerine 201 bin 580 konut ve iş yeri teslim edildi
Zelzele bölgesinde Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen hasar tespit çalışmaları kapsamında, 2 milyon 381 bin 888 bina ve 6 milyon 612 bin 685 bağımsız kısımda hasar tespiti yapıldı. Konut ve iş yeri gereksinimlerini karşılamak TOKİ Başkanlığı, Emlak Konut GYO, Yapı İşleri Genel Müdürlüğü, Kentsel Dönüşüm Başkanlığı ve Vilayetler Bankası işbirliğinde, sarsıntı bölgesindeki konut ve iş yerleri yine inşa süreci devam ediyor.
Bu kapsamda bugüne kadar yapılması planlanan konutların yüzde 45’i teslim edildi. Hatay’da 13 bin 980, Malatya’da 6 bin 554, Gaziantep’te 1535, Kahramanmaraş’ta 7 bin 202, Adıyaman’da 6 bin 781, Osmaniye’de 1921, Adana’da 2 bin 945, Diyarbakır’da 822, Elazığ’da 3 bin 353, Kilis’te 223, Şanlıurfa’da 991 olmak üzere toplam 46 bin 307 konut ve 149 iş yerinin daha hak sahipleri belirlendi. Böylelikle bugüne kadar teslim edilen konut ve iş yeri sayısı 201 bin 580’e yükseldi. Bu yıl sonunda ise 358 bin 859 konut, 31 bin 307 iş yeri ve 62 bin 817 köy meskeni olmak üzere toplam 452 bin 983 bağımsız kısım hak sahiplerine teslim edilecek.
Konut satışı hızlandı
Bu ortada, Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların etkilediği 11 vilayette konut satışları geçen yıl bir evvelki yıla nazaran yüzde 32,34 artışla 195 bin 106’ya ulaştı. Zelzelenin yaşandığı 2023’te 11 ilin toplamında 147 bin 418 konut satılırken, geçen yıl 195 bin 106 konutun satışı tamamlandı.
Depremzede esnaf ve sanatkarlar 41,5 milyar liralık kredi kullandı
6 Şubat 2023’te meydana gelen sarsıntıların yaşandığı bölgede faaliyet gösteren esnaf ve sanatkarlara Şubat-Kasım 2023 devrinde Halkbank tarafından 1 yıl geri ödemesiz 5 yıl vadeli kredi dayanağı sağlandı. Bu periyotta kredi takviyesi verilen esnaf sayısı 27 bin 202, meblağı da 6,7 milyar lira oldu. Bunlar da dahil 12 vilayetteki esnaf ve sanatkarlara Şubat 2023-Aralık 2024 periyodunda kredi ve kefalet kooperatifleri aracılığıyla ya da direkt Halkbank’tan sağlanan kredilerin fiyatı 41 milyar 451 milyon 736 bin 645 lirayı buldu. Bu periyotta kullandırılan kredi sayısı 94 bin 430’a ulaştı.
Hazine kefaletiyle 30,5 milyar TL
Kredileri en çok 19 bin 42 ile Adana’daki esnaflar kullanırken bu vilayetteki kredi meblağı 8 milyar 509 milyon 325 bin 413 liraya ulaştı. Adana’yı 13 bin 555 kredi ve 6 milyar 350 milyon 651 bin 965 lira ile Şanlıurfa, 13 bin 322 kullandırım ve 5 milyar 439 milyon 243 bin 926 lira ile Hatay izledi.
Öte yandan Hazine ve Maliye Bakanlığı, Hazine destekli kefalet sistemini sarsıntı bölgesi için aktif formda kullanılıyor. Zelzeleden etkilenen işletmelere Hazine kefaletiyle 30 milyar 529 milyon lira kredi imkanı sağlandı. Bu kapsamda bugüne kadar 18 milyar 346 milyon lira kredi kullandırılırken, kefalet fiyatı ise 16 milyar 297 milyon lira oldu.
