Ekonominin genelinde 200’ün üzerinde alt bölüme yarattığı talep ve istihdam gücüyle lokomotif rolü üstlenen inşaat kesiminin önde gelen kuruluşlarını temsil eden Türkiye Müteahhitler Birliği (TMB), iktisat etrafları ve bölüm tarafından ilgiyle takip edilen İnşaat Bölümü Tahlili Raporu’nun Ocak 2025 sayısın yayımladı. “2025’te Dünyanın Rotası Belirsiz” başlıklı tahlilde, global ve ulusal iktisat ile inşaat kesimine ait bilgiler değerlendirildi.
Ertelenen projeler müteahhitlere ağır yük getiriyor
Sektörün orta eleman ve finansman sıkıntılarının devam ettiği vurgulanan raporda, inşaat kesiminin önümüzdeki yıla devredeceği sorun ve bahisler ortasında yurt içinde en kıymetli gündem hususunun kamu müteahhitlerinin gitgide yükselen kuralsız tasfiye hakkı beklentisi olduğu belirtildi. “Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi” kapsamında, kamu projelerinde tamamlanmak üzere olan işlere öncelik verileceği ve yeni projelerin ilerlemesinin yavaşlatılacağı açıklandı. Bu kararın, kamu yatırımlarında bütçenin daha verimli kullanılması için iş dünyası ve kesim temsilcileri tarafından desteklendiği de belirtildi. Fakat, ertelenen projelerin yatırım programında tutulmasının müteahhitlere ağır mali yükler getirdiği vurgulandı. Şantiyelerin açık kalması, teminat mektupları ve işletme sarfiyatları üzere maliyetlerin müteahhitler üzerinde baskı yarattığı tabir edildi. Bu çerçevede, Türkiye Müteahhitler Birliği’nin, ertelenen kamu projeleri için yüklenicilere kuralsız tasfiye hakkı sağlanması istikametindeki taleplerini sık sık gündeme taşıdığına dikkat çekildi.
Afet öncelikli kentsel dönüşüm elzem
Deprem bölgesinin yine imarı ve zelzeleye sağlam yapıya olan gereksinim ile ivme kazanan kentsel dönüşüm projeleri ile artan talebin konut satış sayılarında görüldüğü belirtilen raporda, “Türkiye’nin yıllık yeni konut muhtaçlığı yaklaşık 800 bin ile 1 milyon ortasında değişiklik gösterirken, bu sayılara zelzele sonrası yaklaşık 650 bin yeni konut eklenmiştir. Bununla birlikte, yaklaşık 6-7 milyon konutun riskli olduğu ve yenilenmesi gerektiği belirtilmektedir.” tabirlerine yer verildi.
Raporda, tüm odağın gelecek periyotta de sarsıntı bölgesindeki konutların inşasına ağırlaştırılacağı düşünüldüğünde, önümüzdeki devirde de yeni konut arzı sorunu devam edeceği öngörüsü paylaşıldı. Uzmanlar tarafından sıklıkla yaklaştığı lisana getirilen muhtemel sarsıntı ihtarları nedeniyle afet öncelikli kentsel dönüşümün acilen gerçekleştirilmesi elzem bir husus olduğuna dikkat çekilen raporda, “İhtiyaç duyulan dönüşüm için devlet tarafından arsa maliyetlerini düşürecek adımların atılması, finansman kolaylığı ve bölümün yaşadığı nitelikli orta eleman ıstırabı ile ilgili esaslı ıslahatların yapılması beklenmektedir.” denildi.
En çok iş üstlenilen birinci 5 ülke Orta Doğu ve Afrika’dan
Raporda Türk müteahhitlik dalının yaşanan tüm zorluklara karşın 2024 yılında global pazardaki gücünü koruyarak yurt dışında 57 ülkede toplam 28,6 milyar ABD doları bedelinde 316 proje üstlendiği vurgulandı. 2024 yılında Türk müteahhitlerin en çok iş üstlendiği ülke 5,8 milyar dolarla Suudi Arabistan oldu. Onu 5 milyar dolarla Birleşik Arap Emirlikleri, 3,1 milyar dolarla Uganda, 2,2 milyar dolarla Gabon ve 1,7 milyar dolarla Cezayir takip etti. Müteahhitlik firmalarımız klâsik pazarlarını korurken, yeni rotalarda büyüme fırsatları aramaya devam ediyor.
Böylece dal, 1972 yılında Libya ile başlayan yurt dışı faaliyetlerini genişleterek, bugüne kadar 137 ülkede 12.461 proje ve toplamda 533,8 milyar ABD dolarlık memleketler arası iş hacmine ulaştı. Türk müteahhitlerinin bugüne kadar üstlendiği projelere bakıldığında, en büyük pazarı toplam yaklaşık 103 milyar dolarlık proje ile tekrar Rusya oldu.
Türkiye Müteahhitler Birliği’nce 2024 yılının değerlendirildiği raporda, inşaat kesimine ait özetle şu tespitlere de yer verildi:
ÜST ÜSTE 8 ÇEYREK KESİNTİSİZ BÜYÜME: İnşaat kesimi, 2024 yılı üçüncü çeyreğinde %9,2 ile genel iktisadın üzerinde bir büyüme kaydetmiş, ikinci çeyrek periyoda ilişkin büyüme sayısı da %6,5’ten %6,9’a güncellenmiştir. Böylelikle bölüm, üst üste 8 çeyrek kesintisiz büyümeye devam etmiştir. Sıkı para siyaseti ve Kamuda Tasarruf ve Önlem Paketi’ne karşın gelen bu yüksek büyüme sayılarına kuşkusuz sarsıntı bölgesinin tekrar imarı ve bilhassa büyükşehirlerde devam eden kentsel dönüşüm çalışmaları büyük katkı sağlamıştır. 2025 yılında da yavaşlamasına karşın inşaat kesiminin olumlu büyüme trendini sürdürmesi beklenmektedir.
JEOPOLİTİK RİSKLER ÖNÜMÜZDEKİ PERİYOTTA DE DEVAM EDECEK: Jeopolitik risklerin önümüzdeki devirde de devam edeceği görülmektedir. Rusya-Ukrayna ortasında devam eden savaşın seyri, Gazze ile ateşkes ilan eden İsrail’in Lübnan, İran ve Suriye ile olan bağı, Suriye’de yaşanan gelişmeler inşaat dalını büyük ölçüde etkileyecektir. Bununla birlikte, klasik pazarlarımızdan olan Suudi Arabistan ve Irak’ta hayata geçirilmesi planlanan ve firmalarımızca yakından takip edilen çok sayıdaki alt ve üstyapı projesi ile yıllık 20 milyar ABD Dolarlık amacın 2025 yılında da aşılacağı öngörülmektedir.
YEŞİL DÖNÜŞÜM ACİL BAHİS OLARAK ÖNE ÇIKIYOR: İklim değişikliği ile gayret kapsamında; yeşil ve döngüsel iktisada geçiş sürecinde inşaat dalının, inşaat gereçleri üretimi ve üretim metotları ögeleri ile kıymetli bir rol üstlenmesi beklenmektedir. Global olarak endüstriyel üretimlerden kaynaklanan direkt karbon emisyonlarında; çimento, demir-çelik, kimya/petrokimya ve alüminyum üzere inşaat gereçleri sanayi dalları öne çıkmaktadır. Bu dallar başta olmak üzere inşaat materyalleri sanayiinin Yeşil Mutabakat’ın getirmekte olduğu karbon emisyon düzenlemelerine ahengi için yeşil dönüşüm, acil ve öncelikli bir konu olarak ortaya çıkmaktadır. Aksi halde bilhassa Türk inşaat sanayi materyallerinin AB ülkelerine ihracatı zora girecek, Türk müteahhitleri AB ülkelerinde proje üstlenseler dahi Türk eserlerini kullanmaları mümkün olmayacaktır. İnşaat bölümü bu yeni periyoda adapte olmak için çalışmalarına 2025 yılında da devam edecektir.
MALİ YETERLİLİK KISTASLARI YÜZDE 50 ARTIRILDI: Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nca hazırlanan “Yapı Müteahhitlerinin Sınıflandırılması ve Kayıtlarının Tutulması Hakkında Yönetmelik”te yapılan ve 26 Aralık’ta Resmi Gazete’de yayımlanan güncellemeye nazaran müteahhitlerin mali yeterlik kıstasları (mali bilanço yeterliliği) %50 oranında artırılmıştır. Bu sayede müteahhitlerin ekonomik güçlerine nazaran tamamlayabilecekleri seviyede iş almaları disipline bağlanmış, yeni müteahhitliğe başlayacakların üstlenebilecekleri iş büyüklüğünde de %15 civarında azaltmaya gidilmiştir. Bu güncelleme ile iş alabilme kriterlerinde “tecrübeye nazaran iş” anlayışının benimsenmesi hedeflenmiştir. Tekrar bu düzenleme ile ulusal yeşil bina sertifikası alan projeleri hayata geçiren müteahhitlere %5 ek puan verilerek, yeşil dönüşüm teşvik edilmiştir.
KONUT SATIŞLARINDA ARTIŞ SÜRÜYOR: Türkiye genelinde konut satışları Aralık ayında yıllık bazda %53,4 oranında artarak 212 bin 637 olmuştur. Böylece aylık adet bazında son 22 ayın en yüksek satış sayısı kaydedilmiştir. 2024 yılında ise bir evvelki yılın tıpkı periyoduna nazaran %20,6 artan konut satışları 1 milyon 478 bin 25 olarak gerçekleşmiştir. Yıllık konut satış sayısının en fazla olduğu vilayetler sırasıyla 239 bin 213 ile İstanbul, 134 bin 46 ile Ankara ve 80 bin 398 ile İzmir olurken, en az olduğu vilayetler sırasıyla 755 ile Ardahan, 958 ile Hakkari ve 999 ile Bayburt olmuştur.