Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Bilgi Teknolojileri ve Bağlantı Kurumu’nun (BTK) pazar datalarından yapılan derlemeye nazaran, “.tr” alan isimleri idaresi 1991’den itibaren Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) tarafından yapılmaya başlandı.
Elektronik Haberleşme Kanunu ve Alan İsmi Yönetmeliği
2008’de çıkarılan 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu ile internet alan isimlerinin tahsisini yapacak kurum yahut kuruluşun tespiti ile alan ismi idaresine ait metot ve asılların Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından belirlenmesi kararlaştırıldı.Bakanlık tarafından hazırlanan “İnternet Alan İsimleri Yönetmeliği” 7 Kasım 2010’da Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Yönetmelikle “.tr” uzantılı alan isimlerinin tahsisine ait iş ve süreçlerin yürütülmesi yetkisi ve misyonu BTK’ya verildi.
TRABİS ve Alan İsmi Tahsis Süreci
Bu vazife kapsamında BTK bünyesinde TRABİS (.TR Ağ Bilgi Sistemi) 14 Eylül 2022’de faaliyete geçti. TRABİS’in geliştirilmesi kapsamında Resmi Gazete’de 10 Haziran 2023’te İnternet Alan İsimleri Bildirisi’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Bildirim ile alan isimleri idaresine dair gereksinim duyulan kimi güncellemeler BTK tarafından yapıldı. Konsey kararıyla düzenlenen “.a.tr” yapısındaki alan isimlerinin birinci tahsis süreçleri ile bu süreçte uygulanacak konulara ait metot ve temeller yürürlüğe girdi.
- Tahsis süreçlerinde sırasıyla kamu kurum ve kuruluşları ile sermayesinin yarısından fazlası kamuya ilişkin kuruluşların yürürlük tarihinde tahsisli olan alan isimlerine öncelik veriliyor.
- “a.tr” yapısındaki internet alan adlarıların birinci tahsis süreçlerinde TRABİS tarafından, “a.gov.tr”, “a.edu.tr”, “a.tsk.tr”, “a.bel.tr”, “a.pol.tr”, “a.k12.tr” fiyatsız tahsis ediliyor.
Kamu Kurumlarına Öncelik ve Doküman Gerekliliği
Ardından kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşları, kamuya faydalı dernek ve vergi muafiyeti tanınan vakıflar ve emekçi yahut patron meslek kuruluşlarına mevcut kullandıkları “org.tr” uzantılı alan isimleri müracaatlarına istinaden dokümanlı tahsis ediliyor.
“İlk Gelen Birinci Alır” Kuralı
“a.tr” yapısındaki alan isimlerine ait süreçlerin fiyatları Konsey tarafından düzenleniyor. Buna nazaran, “gov.tr, edu.tr, tsk.tr, bel.tr ve k12.tr” için üretilecek alan isimleri fiyatsız tahsis ediliyor.
TRABİS Öncesi ve Sonrası Alan İsmi İstatistikleri
Türkiye’de TRABİS öncesi periyotta yaklaşık 460 bin etkin alan bulunuyordu. TRABİS’in devreye girdiği 2022 yılından Eylül 2024 sonuna kadar 810 bin civarında alan ismi tahsis süreci gerçekleştirildi. Böylelikle toplam faal alan ismi sayısı 1 milyon 270 bini buldu.
- TRABİS kayıtlarında en büyük hisse 981 bin 821 ile “com.tr” uzantılı internet sitelerine ilişkin.
- Bunu 164 bin 528 ile “.tr”, 30 bin 62 ile “gen.tr”, 28 bin 8 ile “org.tr” uzantısına sahip siteler takip ediyor.
- Ayrıca, “.web”, “.av”, “.bel”, “.edu” üzere çeşitli mesleklere yönelik alan isimleri da bulunuyor.
Alan İsmi Kullanım Dağılımı
Söz konusu alan isimlerini kullanan internet sitelerinin yüzde 84,5’i Türkiye, yüzde 5,3’ü ABD, yüzde 4,3’ü Almanya, yüzde 1,4’ü Fransa, yüzde 1,3’ü Hollanda, yüzde 0,8’i Kanada, yüzde 0,6’sı İngiltere ve yüzde 1,9’u öbür ülkelerde barındırılıyor.
Alan İsmi Uyuşmazlık Tahlil Merkezi
Alan ismi uyuşmazlıkları “TR Alan İsimleri Uyuşmazlık Tahlil Merkezi”nde gideriliyor. İnternet Alan İsimleri Yönetmeliği kapsamında “Uyuşmazlık Tahlil Mekanizması”nın (UÇM) işletilmesine ait tarz ve temeller BTK tarafından düzenlendi.”.tr” uzantılı alan isimleriyle ilgili uyuşmazlıkların süratli, aktif ve adil bir biçimde tahlile kavuşturulması için hizmete sunulan TR Alan İsimleri Uyuşmazlık Tahlil Merkezi, alan isimlerinin tahsisi, kullanımı yahut ihlali nedeniyle ortaya çıkan uyuşmazlıklarda alternatif tahlil yolları sunuyor.Bu kapsamda hizmet veren Bilgi Teknolojileri ve İnternet Güvenliği Derneği (BTİDER), İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC) ve TOBBUYUM Arabuluculuk ve Uyuşmazlık Tahlil Merkezi, mahkemeye gitmeden uyuşmazlıkların tahlilini hedefliyor.Taraflar ortasında bağımsız hakemler aracılığıyla karar verilmesini sağlayan merkez sayesinde, vakit ve maliyet açısından avantaj sağlanırken hak sahiplerinin mağduriyetleri de önleniyor.Uyuşmazlıkların tahlilinde, milletlerarası standartlar ve Türkiye’deki ilgili mevzuat göz önünde bulunduruluyor.