Başkanlığın internet sitesinde yayımlanan “Kahramanmaraş ve Hatay Zelzeleleri Yine İmar ve Gelişme Raporu”nda sarsıntıların neden olduğu felaketin boyutlarına ve bölgedeki projelere yer verildi.
Rapora nazaran, sarsıntılar 120 bin kilometrekarelik alanda 14 milyondan fazla insanı etkiledi, 53 bin 737 kişi hayatını kaybetti, 107 bin 213 kişi yaralandı ve 3,5 milyondan fazla kişi bölgeden tahliye edildi.
Meskenlerin yanı sıra kamu kurumları, tarihi ve kültürel yapılar, okullar, hastaneler ve ticari işletmelerin de bulunduğu 2 milyon 337 bin 455 binadan 39 bin 466’sının büsbütün yıkıldığı, 21 bin 175’inin acil yıkım gerektirecek durumda, 199 bin 967’sinin ağır hasarlı, 43 bin 698’inin orta hasarlı ve 1 milyon 954 bin 378’inin az hasarlı yahut hasarsız olduğu tespit edildi.
Başkanlıkça 17 Mart 2023’te yayımlanan raporda, felaketin Türkiye iktisadına toplam maliyetinin 103,6 milyar dolar olabileceği hesaplanırken, ulusal gelirin yaklaşık yüzde 9’una denk gelen bu meblağ, ülke tarihindeki ‘afet kaynaklı en büyük ekonomik kayıp’ olarak kayıtlara geçti.
2,6 trilyon lira kamu harcaması yapıldı
Deprem sonucu meydana gelen kayıp ve hasarlar, sermaye stoku ve istihdam kanalıyla birinci etapta iktisadi faaliyet üzerinde olumsuz tesirlere yol açtı. 2023’te sarsıntıdan etkilenen bölgenin toplam GSYH içindeki hissesi bir evvelki yıla kıyasla düşerken bilhassa tarım ve sanayi kesimlerinde gerilemeler kaydedildi, hizmetler kesiminde ise süratle devreye alınan tekrar yapılanma faaliyetlerinin tesiriyle inşaat bölümü öncülüğündeki artışlar ön plana çıktı.
Uygulamaya konulan kapsamlı istihdam muhafaza önlemleri ve yine inşa faaliyetleri sayesinde istihdam kayıpları değerli ölçüde sonlandırıldı. 2023-2024 periyodunda kayıp ve zararın telafi edilmesi ile afet risklerinin azaltılmasına yönelik 2024 yıl sonu fiyatlarıyla toplam 2,6 trilyon lira kamu harcaması yapıldı.
Öncelik barınma ihtiyacında
Deprem hasarlarının telafisine yönelik çalışmaların ağır halde sürdürüldüğü bölgede, afetzedelerin barınma gereksiniminin karşılanmasına öncelik verilirken, kalıcı konutların imal çalışmaları süratle devam ediyor.
Eğitim ve sıhhat başta olmak üzere temel hizmetlerin kesintisiz formda sunulabilmesi için gerekli altyapının yine inşasında gözle görülür ilerleme kaydedilirken, ziyan gören içmesuyu, kanalizasyon, güç, haberleşme ve ulaşım altyapısının yine imali yahut güçlendirilmesine ait çalışmalar yürütülüyor.
Bu kapsamda, kamu bütçesinden ayrılan kaynaklar yüklü olarak devam eden afet konutları ve büyük ölçekli altyapı projelerine yönlendirildi. 391 bin 245 konut hak sahibinden kura süreci tamamlanan 201 bin 431’ine konutları teslim edildi.
Eğitim-öğretim faaliyetlerinin devam edebilmesini teminen 7 bin 497 derslik inşası için toplam 24,1 milyar lira, 63 bin 856 dersliğin bakım-onarımı için 4,5 milyar lira harcandı, 1537 derslik güçlendirildi. Bölgedeki üniversitelerin fakülte binalarının tekrar imal, güçlendirme ve bakım onarımlarıyla yerleşke altyapılarının yenilenmesi işleri kapsamında 2,3 milyar lira harcama yapıldı. 2025 Yılı Yatırım Programı’nda sarsıntıda hasar gören yapıların yine inşası, güçlendirilmesi ve bakım-onarımları kapsamında kelam konusu üniversitelere 1,9 milyar lira ödenek tahsis edildi.
Depremde ailesi yahut kendisi ziyan gören 23 bin 105 öğrencinin eğitimdeki aksaklıklarını telafi etmek emeliyle 2023’te tahsil kredileri bursa çevrildi, 2024’te 17 bin 791 öğrenciye burs tahsis edilerek toplam 1,4 milyar lira burs ödemesi yapıldı.
Sağlık hizmet sunum kapasitesini desteklemek gayesiyle bölgede toplam 6 bin 325 yatak ve 140 ünit kapasitesine sahip 13’ü acil durum hastanesi olmak üzere toplam 32 ikinci basamak sıhhat tesisi projesi ile 294 birinci basamak sıhhat tesisi projesi Yatırım Programına alındı.
Toplam 13 bin 589 yatak ve 360 ünit kapasiteli ikinci basamak hastane projeleriyle 426 birinci basamak sıhhat tesisinin imali ve tamir güçlendirme işleri için 2025’te 35,2 milyar liralık kaynak tahsis edildi.
Altyapı çalışmaları sürüyor
İstihdam kaybının önüne geçmek ve işgücü piyasasını desteklemek emeliyle etkin işgücü siyasetlerine kıymet verildi. 11 vilayette toplam 32 bin 920 kişinin işbaşı eğitim programları ve meslek kurslarından faydalandırılması için 1,7 milyar lira kaynak aktarıldı.
Bölgedeki kültür varlıkları ve müzelerin tamiratına yönelik 2023-2024 yıllarında toplam 5,25 milyar lira harcandı.
İçme suyu ve kanalizasyon altyapısında meydana gelen hasarların giderilebilmesi için toplam 81,5 milyar liralık dış finansman belediyelerin sorumluluğunda yer alan işler için hibe olarak sağlanıyor. Dış finansman kaynaklı projelere ek olarak DSİ ve İLBANK tarafından yürütülen projelerin toplam yatırım meblağı 21,5 milyar lira olup, 2024 sonu prestijiyle toplam 14,3 milyar lira harcama yapıldı.
Altyapı yatırımlarının yanında etraf düzenlemesi, araç, gereç ve ekipmanların temini gayesiyle mahallî idarelere toplam 2,7 milyar lira nakdi yardım yapıldı. Toplam proje fiyatı 20,3 milyar lira olan projelerle zelzele bölgesindeki belediyelerin acil nitelikli altyapı ve araç ekipman talepleri karşılanıyor.
Ağırlıklı olarak elektrik dağıtım şebekesi olmak üzere güç altyapısında meydana gelen hasarların giderilmesine yönelik 2024 sonu prestijiyle 18,8 milyar lira harcandı.
Tarım, ulaştırma ve sanayi projeleri
2024 sonu prestijiyle kara yolu ve otoyollarda meydana gelen hasarın giderilmesine yönelik 12,7 milyar lira, kurulacak yeni yerleşim yerleri ile konut ve toplumsal tesis alanlarına erişim sağlanması için 15,3 milyar lira, kent içi yolların tamiratı için ise yaklaşık 7 milyar lira harcandı. Demir yolu çizgilerinin tamiratı için de 2024 sonu prestijiyle 18,6 milyar lira yatırım yapılırken, bu çizgiler için 2029’a kadar 34,2 milyar lira harcanması planlanıyor.
Tarım kesiminde 2024’te 11 vilayette toplam 20,9 milyar lira takviye ödemesi yapıldı. Çiftçilere 2023 üretim yılında sertifikalı tohum kullanım takviyesi yüzde 100 artırılarak ödendi. Bu kapsamda 2023 ve 2024 yıllarında bölge çiftçilerine toplam 2,1 milyar lira takviye verildi. Yağlı tohumlu bitki dayanakları kapsamında toplam 9,1 milyar lira ödeme yapıldı.
Türkiye için kıymetli bir üretim ve ihracat üssü olan zelzele bölgesinde bilhassa imalat sanayii olmak üzere iktisadi faaliyetlerin güzelleştirilmesi bölgenin ayağa kaldırılması için çalışmalar sürdürülüyor. 2024 sonu prestijiyle küçük sanayi sitesi yatırımları, KOSGEB ve kalkınma ajanslarının bölgedeki sanayicilere yönelik takviyeleri aracılığıyla sanayii kesitinin toparlanabilmesi için toplam 12,7 milyar lira kaynak harekete geçirildi.
Ekonomik ve toplumsal tesiri bu derece büyük olan zelzele sonrası toparlanmanın tamamlanabilmesi için uzun vadeli ve ağır bir uğraş gerektiği belirtilen raporda, şunlar kaydedildi:
“İyileştirme çalışmalarında kapsayıcı, planlı ve birbirini tamamlayan yatırımların gerçekleştirilmesi için kıymetli ölçüde finansman ve insan kaynağına muhtaçlık duyulmaktadır. Bu kapsamda kaynak tahsislerinde bölgenin sarsıntı sonrasında yine imar edilmesine yönelik çalışmalara öncelik verilmektedir. Önümüzdeki süreçte sarsıntıdan etkilenen vatandaşların kalıcı konut muhtaçlıklarının büsbütün karşılanması, tüm kamu hizmetlerinin faal bir formda yürütülmesi için gerekli altyapının sağlanması ile ekonomik ve toplumsal hayatın güzelleştirilmesine yönelik çalışmalar sürdürülecektir.”