Recep ERÇİN
İstanbul Ticaret Odası (İTO) 1995 yılından beri hazırlayıp kamuoyuyla paylaştığı “İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi”ni değiştirdi. İndeks bugünden itibaren “İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi” ismiyle yenilenerek yayımlanacak. Evvelki akşam İTO’nun Eminönü’ndeki Genel Merkezi’nde düzenlenen bilgilendirme toplantısında gazeteci ve akademisyenlere yeni indeksle ilgili ayrıntılar aktarıldı. DÜNYA Gazetesi grubu olarak muharrirlerimiz Naki Bakır ve Erkin Işık ile birlikte İTO’nun bilgilendirme toplantısında yer aldık. Yenilenen yerine “yeni indeks” diyoruz zira 1995 yılında temelleri atılan evvelki indekse kıyasla kapsamı çok daha geniş ve İstanbul’un enflasyonunu ölçme argümanında. İstanbul Ticaret Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Elçin Aykaç Alp, Ulusal İstihbarat Akademisi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mevlüt Tatlıyer, Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nurullah Gür, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Kaya ve Dr. Barış Soybilgen’den oluşan İTO Bilim Kurulu’un başında yer alan Bilgi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ege Yazgan’ın da bir soruya cevaben aktardığı üzere, yeni indeks TÜİK’in enflasyon verisine yakınsayacak. Enflasyonist periyotta açılan fark yeni endeksle kapanacak.
2 bin 400 hane ile araştırma yapıldı
Verilen bilgiye nazaran, yeni indeks için İTO Bilim Kurulu, İTO Stratejik Araştırmalar Merkezi (İTOSAM) İstatistik Ünitesi ve NielsenIQ Türkiye Tüketici ve İçgörü Araştırmaları Bölümü’nün çalışmaları ile aylık 350 hane takip edildi. Toplam 2 bin 400 hanenin iştirak gösterdiği tüketim araştırması yapıldı. İndeks çalışmaları kapsamında Ocak 2023’ten bugüne kadar 586 binin üzerinde fiyat verisi toplandı. 1995 yılı bazlı indekste 242 unsur bulunurken, 2023 yılı bazlı İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi’nde 493 husus yer alıyor. İndeksteki ana küme sayısı 8’den 12’ye çıkarıldı. Fiyat derleme sayısı da 15 bin 725’ten 24 bin 500’e yükseltildi. İTO Başkanı Şekib Avdagiç’in verdiği bilgiye nazaran, geçen vakitle birlikte tüketim davranışlarında esaslı değişiklikler oluyor. Bir evvelki indekste “soba, görüntü, kasetçalar, odun, aidata dahil olmayan kapıcı ücretleri” üzere başlıklar vardı. Hasebiyle bunlar yeni indekste yer almıyor. Bunun yanında eski indekste yer almayan “otomobil, cep telefonu, internet, dijital platform ücretleri” üzere unsurları yeni indeks içeriyor. Değişen tüketim kalıplarını gözeterek 2019 yılında başlatılan yeni indeks çalışması pandemi yüzünden 2 yıl gecikti. Daha sonra yaşanan yüksek enflasyonist periyotta de fiyatlama davranışları bozulduğu için akademisyenler bir süre daha beklenilmesini önerdi. Nihayetinde altyapısı hazır olan yeni indeks birinci kere 2023 yılında test edildi. Baz yılı olarak 2023’ü temel alındı.
Ücretlilerin indeksi olmaktan çıktı
Avdagiç, “Yeni indeksimiz, metodolojik açıdan EUROSTAT ile tıpkı nitelikleri taşıyor” derken, Bilim Kurulu’nda yer alan Bilgi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ege Yazgan şu ayrıntıları paylaştı: “İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi ana çıkış prestijiyle fiyatlı bölümün tüketim alışkanlıklarının kalıpları üzerine ağırlaşıyordu. İstanbul Tüketici Fiyat İndeksi, tüm tüketicileri gösteren bir endeks. İstanbul’a özel daha genel bir tüketim endeksi üzerinde çalışıldı. Bir yıl boyunca eski ve yeni endeks birlikte açıklanacak. Bu, geçiş sürecinin daha sağlıklı olmasını sağlayacak.” Bu bakımdan yeni indeks, İstanbul’daki tüketicilerin aktüel harcama eğilimlerini daha gerçek yansıtmayı hedefliyor. Bilhassa pandemi sonrası değişen tüketim davranışları, teknolojik gelişmeler ve genç jenerasyonun muhtaçlıkları dikkate alınmış. Ayrıyeten, indeksin milletlerarası standartlara uygun hale getirilmesi, İstanbul’un ekonomik bilgilerinin daha sağlam olmasını sağlayacak. Şu haliyle yeni indeks bir ücretliler indeksi değil. Aslında bu türlü bir indeksi İTO üzere iş dünyası kuruluşu yerine sendikaların hazırlaması gerekiyor. Gelir kümeleri prestijiyle zati TÜİK’in datalarından bir fiyatlı kesim enflasyonu da çıkarılabiliyor.
21 başka semt pazarı ve 159 esnaf dükkanı
İstanbul’un nüfusu 2023 yılında 15 milyon 655 bin 924 kişi iken bu sayı eski indeksin yapıldığı 1995 yılında 8 milyon 467 bin 837 idi. İki katına çıkan bir nüfus kelam konusu. Tekrar o devir şimdilerde nüfusun ağır olarak yaşadığı Beylikdüzü dahil birçok ilçesi adeta dutluktu. Münasebetiyle fiyat alınan bölgelerin çeşitlendirilmesi gerçek bir indeks oluşturmak için koşul. Toplantıda İTO’nun yeni indeksinin TÜİK üzere her yıl güncellenip güncellenmeyeceği sorulduğunda bunun hayli maliyetli olduğu anımsatıldı ve TÜİK’e emsal her yıl güncellenen bir indeks yapmanın güç olduğu not edildi. Ben de daha evvel TÜİK Lideri Dr. Erhan Çetinkaya’ya da aktardığım “Erdal Bakkal” metaforuna dikkat çekerek, fiyat alınan noktalarının ne kadarının bakkal, dükkan ne kadarının üç harfliler denilen süpermarketler ve çarşı-pazarlar olduğunu sordum. Cevabı aktarıyorum: “Yeni indeks için 21 farklı semt pazarından fiyat alınıyor. Haftanın beş günü mahallî marketler ve ulusal zincirlerden fiyatlar derleniyor. Bunun yanında 159 farklı esnaftan ve 21 otelden ve 6 sinemadan da fiyat alınıyor. İTO tarafından hesaplanan ve açıklanan indekslerin fiyatları, yüklü olarak ‘yerinde data toplama’ yoluyla temin ediliyordu. Yeni indekste ise bu tekniğe ek olarak kısmen ‘internet üzerinden’ data temini de yapılmaya başlandı.”