Akademisyenlerden oluşan bir takımla sarsıntı bölgesindeki yeryüzü olaylarını inceleyen Afyon Kocatepe Üniversitesi Zelzele Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Çağlar Özkaymak, “Antakya ile Malatya ortasında yaklaşık 300 kilometre arada çizgisel olarak, vakit zaman sıçrayarak devam eden deformasyon var, yer yer 50 metreye ulaşan genişlikleri bulunuyor ve yüzeyi kırarak ilerliyor.” dedi.
AFAD koordinatörlüğünde Özkaymak ve Dokuz Eylül Üniversitesi Zelzele Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Hasan Sözbilir ile Osmangazi Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Volkan Karabacak’tan oluşan grup “asrın felaketi” olarak nitelenen Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların akabinde bölgede gözlenen yüzey kırıkları ile sarsıntı sarsıntısı ve yer çekimiyle bağlı yeryüzünde gelişen öteki olayları inceledi. Bilim insanları yaptıkları incelemeler ve tespitler sonrasında kapsamlı rapor hazırlayacak.
AA muhabirine sarsıntı bölgesinde yaptıkları incelemelerle ilgili bilgi veren Özkaymak, bölgedeki zelzelelerin plaka hudutlarında meydana geldiğini belirterek, “Bu zelzelelerle kabul ölçeğinde yırtılmalar meydana geliyor. Birinci sarsıntı Hatay, Adıyaman, Malatya ortasında yüzlerce kilometre uzunluğunda kırıklar meydana getirdi. Bunları haritaladık, yaptığımız gözlemlerde sol yanal formda Anadolu blokunun hareketini görüyoruz. Bu, sarsıntının birinci şokunun neden olduğu deformasyon yani yüzey kırığı.” diye konuştu.
Bölge boyunca görülen yüzeydeki kırılmaların ve yer değiştirmelerin zelzelenin kırdığı fayı gösterdiğini söyleyen Özkaymak, “Bununla bir arada yer çekiminin de tesiriyle deformasyonlar oluyor, bunlar da ikincil deformasyonlar. Bölgede ana şokla birlikte sarsıntı meydana geldi, bununla birlikte sarsıntı dalgaları oluştu. Bu dalgalar birebir suya taş attığımızda dairesel dalgaların oluşmasına emsal biçimde karanın içerisinde dalgalar oluşturuyor.” sözlerini kullandı.
Söz konusu sarsıntı dalgalarının, yer çekimi tesiriyle deformasyonlara sebep olduğuna işaret eden Özkaymak, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bunlardan kimileri kaya düşmeleri. Kayalar zelzelelerle çatlaklarla ayrışarak daha kolay düşüyor, heyelanlar meydana gelebiliyor. Bunlar Antakya’da gördüğümüz üzere büyük yarıkların, vadilerin oluşmasına neden olabiliyor. Bunlar zelzelenin tetiklediği sarsıntıyla birlikte yer çekiminin de tesiriyle bizim yanal yayılma dediğimiz olaylar. Kütle halinde büyük geniş alanlar yana gerçek yayılıyorlar. Bunlar, ekseriyetle vadinin içine yanlışsız hareket eden tıpta heyelanlar. Bu türlü büyük zelzelelerde binlerce emsal heyelan gerçekleşiyor.”
Kahramanmaraş Göksun Kuşkayası Dağı’ndaki yer hareketlerine değinen Özkaymak, şunları anlattı:
“Orada gördük ki zelzele ve akabinde meydana getirdiği artçılarla birlikte yüksek alanlarda kayalar, vadi boyunca aşağıya yanlışsız dökülüyor. Orada bir alan var, uzaktan çok siyah görünüyor ancak gittiğimizde çamur olduğunu gördük. Bir volkanik lav akışı kelam konusu değil, çok bilgi kirliliği var burada, orası zati bir volkanik alan da değil, tortul kayaçların olduğu bir bölge. Kayalar düşerken tozu dumana katarak düşüyor, tozu havaya kaldırıyor. Toz, volkanik bir durum üzere algılanıyor lakin kelam konusu değil.”
Zemin sıvılaşması
Büyük sarsıntılarda taban sıvılaşmasının sıklıkla gözlendiğini anlatan Özkaymak, bunun sarsıntı açısından sıradan bir olay olduğu yorumunu yaptı.
Prof. Dr. Çağlar Özkaymak, şunları söyledi:
“Deprem sonrasında yer altı su düzeyi yüksekse Amik Ovası üzere düz alanlarda, akar su çökerleriyle buluşan kumlu gereç, sürtünmenin azalmasıyla üst çıkıyor ve taban bataklık üzere davranıyor. Yerin altında kum, suyla bir arada yüzeye çıkıyor, topraktan itibaren 14 metreye kadar olan kısımda yer altı suyu varsa buna tesir ediyor. Bu Amik Ovası üzere alanlarda sıklıkla gözlenen olağan bir olay. Bizim yanılgımız, alüvyon bölgelere kentlerimizi inşa ettiğimiz için yerlerden ötürü binaların birinci 2 katları toprağa gömülüyor ya da binanın yana devrildiğini görüyoruz.”
Deprem sonrası İskenderun’daki deniz düzeyindeki artışı kıymetlendiren Özkaymak, sarsıntıyla yer kabuğunun sallandığını, doğal olarak bölgedeki sularda bir dalgalanma meydana geldiğini ve bunun sarsıntılardan sonra sıkça rastlanan bir durum olduğunu kaydetti. Özkaymak, suların vakit içinde istikrara geleceğini, insanları huzursuz edecek bir durum bulunmadığını aktardı.
“Yüzeydeki kırıklar fayın yansıması”
Yaptıkları çalışmayla iki zelzelede kırılan fayı haritaladıkları bilgisini veren Özkaymak, yüzeydeki kırıkların fayın yansıması olduğunu bildirdi.
Özkaymak, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Antakya ile Malatya ortasında yaklaşık 300 kilometre aralıkta çizgisel olarak, vakit zaman sıçrayarak devam eden deformasyon var, yer yer 50 metreye ulaşan genişlikleri bulunuyor ve yüzeyi kırarak ilerliyor. Vakit zaman sıçrama olsa da çizgisel devamlılığı olan bir kırık, Türkiye canlı fay haritasında da tanımlanmış faylar. Güneyde Hatay Kırıkhan’dan başlıyor, Hassa, İslahiye, Nurdağı, Türkoğlu’na, oradan Kahramanmaraş’ın güneyinden Gölbaşı’na dönüyor, oradan da Adıyaman Çelikhan’a dönüyor.
Yüzey kırıkları bir müddet sonra yağışların tesiriyle kaybolacak lakin morfolojik olarak varlığını sürdürecek. Yüzey kırıklarında fay epey saçaklanarak ilerliyor. Nurdağı kısmında, Fevzipaşa’da çok net gözlemleniyor. Pazarcık bölgesinde çizgisel gidiyor lakin birtakım yerlerde saçaklanıyor. Bu fayın geometrisi ile alakalı. Saçaklarda yüzey kırıkları kollara ayrılarak dağılıyor ancak yerin derinliklerinde birleşerek ana kırığa gidiyor. Yüzeydeki bu manzaranın sebebi de oradaki kaya yapısı, kabuk yapısı ve fayın geometrisiyle bağlı.”
Yer altında kayaçların içerisinde ya da kırıklarda yer alan su kaynaklarına da dikkati çeken Özkaymak, konuşmasını şöyle tamamladı:
“Bazı su kaynakları kesilebilir, kimilerinin debileri artabilir, kimi sular yer altında daha derinlerden gelen sıcak sular ile karışıp ısınabilir ya da mevcut sıcak sular, soğuk sular ile karışıp soğuyabilirler, suların kimyasal özellikleri değişebilir. Barajlar ve göller üzere yüzeydeki su tabanlarında sarsıntı ile oluşan su altı heyelanları, su altındaki sıvılaşmalar üzere olaylar gözlenebilir. Bu durumlarda suyun tabanındaki ya da kenarındaki kumlu, killi çamurlu materyal ile karışması olağandır. Birkaç hafta içerisinde dengelenerek sabitlenir, paniğe sebep olacak bir şey değildir, sarsıntılardan sonra sıklıkla gözlenen olağan durumlardır.”
