Bilimsel olmayan çok fazla yoruma açık olan Deja vu-Dejavu, Fransızca kökenli bir kavram olarak karşımıza çıkıyor. Esasen görülmüş manasına gelen Dejavu’nun ‘kişinin daha evvel yaşamış olduğunu hissettiği’ durumları içermesi, halk ortasında bilimsellikten uzak, geleceği görme ya da müneccimlik üzere yorumlara da açık hale gelmesine neden olmuştur.
Bilime nazaran, 1928 yılında birinci defa tanımlanan durum şöyle özetlenmiştir:
”Beyin, bir tecrübeye yönelik olarak tam bir algı üretmeden evvel, kısmi bir algı yaratır. İşte bu kısmi algı, daha evvel tecrübelenmiş bir olay olduğu hissi yaratmaktadır.”
The Conversation tarafından yayımlanan bir yazıda dejavu tecrübesinin karşısında yer alan Jamais vu’nun gerisindeki bilim irdeleniyor.
Jamais vu ise kısaca; aslında tanıdığınız ya da bildiğiniz bir şeyin gerçek dışı ya da yeni gelmesi durumu olarak özetlenebilir.
Jamais vu hakkında mevcutta fazla bilgi yok. Tekrar de yapılan deneylerde bir bireyden bir şeyi tekraren defa tekrarlamasını isterseniz, çoklukla bunun anlamsız ve baş karıştırıcı olduğunu fark ederler. Araştırma takımı de bu durumu Jamais vu’yu açıklama umuduyla test etmeye karar vererek, 94 öğrenciye başvurdu.
Bu 94 öğrenciye birebir kelimeyi tekrar tekrar yazdırdılar. Burada tercih edilen sözler, kapı üzere kolay ve bahçe üzere daha az yaygın olana kadar değişen on farklı sözle yaptılar.
Katılımcılara, bu sözleri hemencecik yazmaları istendi ve onlara tuhaf hissettiklerinde, sıkıldıklarında ya da elleri acığında durmalarına müsaade verdiler. İştirakçilerin yüzde 70’i ile büyük bir çoğunluğu yazmayı ‘her şey tuhaf geldiği için’ bırakmayı tercih etti.
Bir öbür deneyde ise yalnızca makul durumlarda isimden evvel kullanılan ‘the’ sözü tercih edildi. Bu deneyler İngilizce konuşan şahıslar üzerinde yapıldığı için en yaygın söz olan the tercih edildi.
Katılımcılara 33 kere the sözü yazdırıldı.
Araştırmacıların Jamais vu durumu tanımlamasını yaptığı en az bir durumdan kaynaklı olarak iştirakçilerin yüzde 55’i yazmayı bıraktı.
İnsanlar Jamais vu tecrübelerini, ” baktıkça manalarını kaybetmeye başlıyorlar”, ”elim denetimini kaybetmiş üzere hissettiriyor”, ve en tuhaf olanı, ”doğru görünmüyor neredeyse bir söz değilmiş üzere görünüyor lakin biri kandırıyormuş üzere.” olarak tanımlıyor.
Nöropsikolog ve profesör olan Christopher Moulin, eski doktora öğrencisi Akira O’Connor’ın da yer aldığı takım mevzu hakkındaki çalışmalarını 15 yıl devam ettirdi. Makaleyi 2018 yılında Taylor&Francis Online’a gönderen takım, 2020 yılında kabul aldı ve şubat 2020’de yayımlandı.
Ekibin burada aslında dikkati çektiği yer ise tekrarlamadaki dönüşümler ve mana kayıplarının tek başına olmaması ve bunlara bir duygu(Jamais vu)’nun eşlik ettiği fikri.
Jamais vu size bir şeylerin artık otomatik olmaya başladığı ve fazla tekrarlı hale geldiğini gösteren bir sinyal. Bu da mevcut durumdan süratlice kurtulmaya yardımcı olur ve gerçek dışı gelen şeyleri değiştirmenin bir öbür yolunu sunar.
Jamais vu ise daha yeni yeni anlaşılmaya başlanıyor ve ana bilimsel açıklaması ‘doygunluk’ olarak tanımlanıyor. Yani bir temsilin anlamsız hale gelinceye kadar tekrarlanması.
Bu çalışma IG Nobel mükafatına de layık görülmüştür. Bilmeyenler için Ig Nobel mükafatları, Harvard Üniversitesi tarafından Nobel’in bir parodisi olarak anlamsız, saçma anlaşılabilecek ve yine üretilmemesi gereken bilimsel çalışmalara veriliyor.
