Artan enflasyon ve ekonomik kriz besin fiyatlarını büyük ölçüde etkilemeye devam ederken, yaz mevsimindeki üretime göre kış mevsiminde üretimin daralmasını bekleyen uzmanlar, besin fiyatlarının daha da olumsuz etkileneceğini açıkladı.
Gıda fiyatlarının yüksek olmasından kaynaklı ekonomik sıkıntılar yaşayan vatandaşları kışın daha da güç günler bekliyor. Uzmanlara nazaran besin eserlerdeki fahiş artırımlar sürecek.
Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO) bilgilerine nazaran, global besin fiyatları ağustosta iki yılın en düşük düzeyine indi. Dünyada ağustosta et, süt, ayçiçek yağı, tahıl fiyatları gerilerken, yalnızca şeker ve pirinç fiyatları arttı. Global çapta ticareti yapılan besin eserlerinin milletlerarası fiyatlarındaki aylık değişiklikleri izleyen FAO Besin Fiyat Endeksi, ağustosta bir evvelki aya nazaran yüzde 2,1, bir evvelki yılın tıpkı ayına nazaran yüzde 12 düşüşle 121,4 puana geriledi.
GIDA FİYATLARI SON 3 YILDA KESİNTİSİZ YÜKSELDİ
DW’den Aram Ekin Duran’ın haberine nazaran Türkiye’de ise gerek üretim, lojistik ve güç maliyetleri gerekse son 20 yılda giderek azalan çiftçi nüfusu nedeniyle yaşanan besin enflasyonu, fiyatların düşüş eğiliminde olması gereken yaz aylarında bile artışını sürdürdü. Böylece Türkiye’de besin fiyatları 36 aydır aralıksız zamlanmaya devam etti.
Son açıklanan 2023 Ağustos periyoduna ilişkin TÜİK Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), bir evvelki aya nazaran yüzde 9,09, bir evvelki yılın birebir ayına nazaran ise yüzde 58,94 olarak açıklandı. TÜİK, Ağustos 2023 periyodundaki besin enflasyonunu ise yüzde 72,9 olarak açıkladı.
MALİYETLER GİDEREK ARTIYOR
Bununla birlikte son açıklanan ziraî girdi fiyat endeksi de besin fiyatlarındaki yükselişin önümüzdeki aylarda da süreceğini gösteriyor. Bilhassa ziraî üretimin azaldığı kış aylarında besin fiyatlarındaki artışın hızlanması bekleniyor. TÜİK datalarına nazaran, Ziraî Girdi Fiyat Endeksi (Tarım-GFE) temmuzda aylık bazda yüzde 6,54 artarken, yıllık bazda yüzde 34,32 yükseldi. Böylece Tarım-GFE’de on iki aylık ortalamalara nazaran yüzde 69,23 artış gerçekleşmiş oldu.
Aylık artışın yüksek olduğu alt kümeler sırasıyla yüzde 23,76 ile güç ve yağlar ve yüzde 18,80 ile veteriner harcamaları oldu. Bir evvelki yılın tıpkı ayına nazaran artışın yüksek olduğu alt kümeler ise sırasıyla yüzde 95,89 ile veteriner harcamaları ve yüzde 89,23 ile öteki mal ve hizmetler oldu.
KIŞIN FİYATLARDA BEKLENEN DURUM
Tarım uzmanı Ali Ekber Yıldırım’a nazaran, Tarım Girdi ÜFE’deki sert artış önümüzdeki devirde fiyatlar açısından belirleyici olacak. TÜİK’in son açıkladığı ziraî girdi enflasyonu verisinin temmuz ayına ilişkin olduğuna işaret eden Yıldırım, “Üretici enflasyonu ağustos ve eylül ile birlikte daha da yükselecek. Zira son 3 ayda en temel kalemler olan mazot, güç ve gübrede yüzde 100’ün üzerine çıkan fiyat artışları oldu. Münasebetiyle kış aylarına girerken, besin fiyatlarında artış yaşanmaması mümkün değil” tabirlerine yer verdi.
YIL SONUNDA BESİN ENFLASYONU YÜZDE 80
Bununla birlikte yaz periyodundaki tarla üretiminin önümüzdeki aylarda mevsim koşullarının tesiri ile yerini sera üretimine bırakacağına işaret eden Yıldırım, “Böylelikle de hem girdi fiyatlarının artması hem de üretimin azalması nedeniyle fiyatlar üst istikametli gidişini sürdürecek. Yalnızca ziraî üretimde değil, bu eserlerin lojistiğinde de mazot ve akaryakıt kullanıldığı için besin eserlerindeki artışlar kaçınılmaz olacak” diye konuşuyor. Enflasyonda yıl sonu varsayımının resmi makamlar tarafından bile yüzde 65’lerde gösterildiğini kaydeden Yıldırım, “Genelde besin enflasyonu genel enflasyonun 10 puan üzerinde olur. Yani yıl sonunda besin enflasyonunun en az yüzde 75-80’ler seviyesinde seyredeceğini söyleyebiliriz” dedi..
GİRDİ MALİYETLERİ 10 YILDA 20 KAT YÜKSELDİ
Türkiye Personel Sendikaları Konfederasyonu (Türk-İş) Ankara’da dört kişilik bir ailenin yapması gereken besin harcamasının eylül ayında aylık yüzde 9,31 arttığını, yıllık artışın ise yüzde 84,04 oranında gerçekleştiğini açıkladı. Türk-İş hesaplamalarına nazaran; 2021 Ocak’tan 2023 Eylül ayına 4 kişilik ailenin aylık besin harcaması meblağı 5 katına çıktı.
İstanbul Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Hasan Murat Kapıkıran’a nazaran, Türkiye’deki besin enflasyonunu sadece son birkaç yıldaki maliyet artışları ile açıklamak mümkün değil. Türkiye’de yaklaşık son 10 yıldır girdi fiyatlarındaki artışın istikrarlı biçimde devam ettiğine işaret eden Kapıkıran, “Girdi maliyetlerindeki artış son 10 yılda 20 kata yakın gerçekleşti. Bir çuval 2gübre 50 TL’lerden şu anda 800-900 TL’lere çıktı. Mazot fiyatları 40 TL’nin üzerine çıktı. Yapılan desteklemeler bu maliyetlerini karşılamaktan çok uzak” dedi.
ÇİFTÇİLER ÜRETİMDEN UZAKLAŞIYOR
Üretim maliyetlerinin artması ile neredeyse ziyanına üretim yapan çiftçilerin yeni eser ekmekten uzaklaşmaya başladığına da dikkat çeken Kapıkıran, “Üretim yapan çiftçiler örgütsüz olduğu için aracı ve alıcı firmaların önerdiği düşük fiyatları kabul etmek zorunda kalıyor. Bu durum piyasadaki arz ölçüsünü olumsuz etkilerken, market ve pazarlarda fiyatların çok daha süratli yükselmesine neden oluyor. Hükümet piyasada arz eksikliği nedeniyle fiyatı çok artan eserlerde ithalat yoluna gidiyor lakin bu yalnızca çok kısa vadede gereksinimi giderse de sorunu çözmez. Tersine üreticiyi tarımdan daha da uzaklaştırıyor” dedi.
Kapıkıran, yaklaşan kış periyodunda bilhassa besin eserlerindeki üretimin azalması ve stok ölçülerinde düşüş olması nedeniyle, çabucak hemen tüm besin eserlerinde fiyat artışlarının devam edeceğini belirtiyor.
YAĞIŞLARIN AZALMASI TESİR ETTİ
Gıda enflasyonunun artmasında ziraî üretim için hayati kıymetteki yağışların geçmiş yıllara nazaran azalmış olması da tesirli oldu. Meteoroloji Genel Müdürlüğü bilgilerine nazaran, Marmara Bölgesi’nde ağustos yağışları geçen yılın birebir devrine nazaran yüzde 90 azaldı.
Bölgenin 1 Ekim-31 Ağustos ortasındaki tarım döneminde yağışlar, normaline ve geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran yüzde 23 düştü. Bu periyot “su/tarım yılı” yağışları, Edirne, Tekirdağ ve Çanakkale etraflarında yüzde 40’a ulaşan oranda geriledi. Bu devirde Tekirdağ’ın son 60 yılın, Edirne’nin ise son 59 yılın en düşük yağışını aldığı belirlendi.
TARIM TAKVİYELERİ YETERSİZ
Öte yandan hükümet eylül ayı ortasında 2023 yılı için geçerli olacak ziraî dayanakları açıkladı. Lakin ziraî üretimin en kıymetli kalemlerinden biri olan gübrede geçen yıla nazaran artış yapılmazken, mazot dayanağında ise dekar başına 2 lira ile 95 lira ortasında değişen oranlarda artış yapıldı. Fark ödemesi yapılan 17 eserden 7’sinde takviye ölçüsü geçen yıla nazaran artırılırken, 10 eserde ise rastgele bir artış yapılmadı.
15 Eylül’de açıklanan tarım takviyelerinin yetersiz kaldığını belirten Ali Ekber Yıldırım, bilhassa çiftçinin en kıymetli masraf kalemlerinin başında gelen mazotta takviyelerin gereksinimi karşılamaktan çok uzak olduğunu söylüyor. Yıldırım, şu değerlendirmede bulunuyor:
“Destek kapsamında mazot dayanağı nadasa bırakılmış yerlerde dekar başına 2 TL olarak belirlendi. Ekilen biçilen topraklarda ise mazot takviyesi 95 TL oldu. Bununla fakat 2 litre mazot alınabiliyor. Gübrede ise hiçbir artış olmadı, geçen yılki takviye tıpkı kaldı. Bunlara bakınca çiftçi girdi bazında desteklenmesi gerekirken, bu yapılmadı. Çiftçi de ‘üretmesem daha mı yeterli olur’ diye düşünmeye başladı.”
GIDA ENFLASYONU YÜZDE 90-115 ARASINDA
Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu’na (DİSK) bağlı araştırma kümesi DİSK-AR’ın besin enflasyonu üzerine yaptığı çalışmaya nazaran, Türkiye’de bilhassa dar gelirlilerin hissettiği besin enflasyonu yüzde 90-115 ortasında değişiyor.
TÜİK’in ham datalarından yararlanarak emeklilerin, dar gelirlilerin, düşük gelirlilerin hissettiği besin enflasyonunu yine hesaplayan DİSK-AR’a nazaran, emeklilerin besin enflasyonu yüzde 89,5, üçüncü yüzde 20’lik gelir kümesinin besin enflasyonu yüzde 83,1, düşük gelirli ikinci yüzde 20’lik kümenin besin enflasyonu yüzde 95,2 ve en fakir yüzde 20’lik gelir kümenin besin enflasyonu ise yüzde 114,4 olarak gerçekleşti. En yüksek gelir kümesinin besin enflasyonu ise yüzde 53 hesaplandı.
